Na targowisku grafomanów: ukryta akcja, przyczajona fabuła...

czyli co to jest i po kij nam to potrzebne. 

 

     Każdy autor chciałby mieć czytelników, co nie jest wcale takie proste. Te szczwane bestie z piekła rodem nie będą czytać byle czego. Ba! Mają coraz bardziej wygórowane wymagania, w dodatku są gusta i guściki, więc naprawdę trudno wkupić się w łaski ludu. Dlatego autorzy kombinują, rozmyślają i nie śpią po nocach, żeby spłodzić coś, co wywalczy sobie uwagę. Szukają czegoś nowego, dotąd nieodkrytych sfer i uwagi... Czy nie przypomina Wam to bab na targowisku? Chociaż zamiast zwracać uwagę na swoje teksty, chcą zainteresować towarem, między taką babcią-straganiarką a autorem nie ma w sumie dużej różnicy. No dobrze, jedna drze się: kuuup paaan teee banaaany! Dobreee!, a drugi: przeeeczytaaaj! I czeeekaj na ciąg daaalszy! Cieeekawe, wciągaaające, mówię ci! I jedno i drugie musi mieć umiejętności, które pozwolą wcisnąć swój towar publice oraz ów towar, który nie może być byle jakim gównem, ale produktem najwyższej jakości!

     Opowiadanie składa się z wielu składowych, a każda z nich musi być dopracowana. Tak, powtórzę: każda. Jeśli chce się sprzedać czytelnikowi swoje płody, muszą być tak wymuskane, jakby miał to czytać sam prezydent.

     Dziś postaram się rozwinąć dwie składowe: porozmawiamy o akcji i fabule. Zapraszam.

 

     Nigdy nie usiłowałam zbyt wdrążać się w temat akcji i fabuły na zasadzie poszukiwań definicji tych dwóch słów. Wystarczył mi fakt, że oba terminy to dwie różne sprawy i to, że wiem, czego dotyczą oraz jak je zrozumieć. Jednak fakt, że Lia zapytała o różnice między nimi, zmusił mnie siłą rzeczy do odnalezienia jakichś definicji, na których mogłabym się oprzeć.
     Powiem szczerze, że po pierwszym zerknięciu w zbiory wujka Google, byłam zdziwiona. Mało stron serwuje jakieś strawne i łatwo przyswajalne informacje o akcji i fabule, o ile w ogóle robi coś poza wspomnieniem tych dwóch słów w kontekstach, które nie sprzyjają wyciągnięciu definicji. Ciocia Wikipedia w tym wypadku nie pomaga w ogóle, stary i dobry sjp.pl coś-coś rozjaśnia, ale nic na tyle, żeby jakiś wyjątkowy opornik zrozumiał. Wychodzi jednak na to, że trzeba będzie posklejać kilka informacji w jedną całość.

       Jedźmy z koksem...

     Fabuła, żądni wiedzy Towarzysze, to według niektórych stron i Ksiąg Zakazanych układ zdarzeń w świecie przedstawionym utworów literackich czy w filmach. Zrozumieliśmy wszyscy? To teraz namieszajmy drugą definicją. Akcją nazywamy przebieg zdarzeń w utworze literackim czy filmie. I teraz niektórzy zapytają: czy to czasem nie to samo?! No, właśnie nie. Układ a przebieg to dwie różne sprawy.

     Żeby pojąć różnicę dokładniej, musimy wiedzieć, że fabuła jest pojęciem szerszym od akcji. Obejmuje wszystkie zdarzenia zawarte w utworze. Natomiast sama akcja to łańcuch wydarzeń prowadzących do określonego celu. Jej początek nazywamy zawiązaniem [akcji], a koniec rozwiązaniem [akcji]. Tak, wiem, może to brzmieć jak bełkot.

     Zawiązaniem może być cokolwiek. Spór, konflikt, jakaś decyzja - po prostu coś, co pozwoli pchnąć wydarzenia, siła sprawcza. Rozwiązanie to ostateczne skutki podejmowanych przez postacie działań, czyli (dla przykładu) śmierć czy osadzenie w szpitalu psychiatrycznym. Nie wiem, czy mam wspominać, że akcja może składać się z jednego lub kilku wątków (ciągów zdarzeń związanych z określoną postacią), bo jest to chyba coś, co każdy wie. Najbardziej rozbudowany wątek to wątek główny, resztę nazywamy pobocznymi - zakładam, że to też jasne.

     Tym samym akcentem zakończyliśmy pierwszą część postu i możemy przejść do drugiej - prostszej i przyjemniejszej (przynajmniej dla mnie). Otóż: na co nam te cholerstwa? Taka fabuła. No? Do czego potrzebna? Do szczęścia, Towarzysze, do szczęścia. Uwierzcie mi na słowo, że opowiadanie czy powieść bez fabuły to czysty bełkot o niczym. Z drugiej strony twór z nieumiejętnie poprowadzoną i zaplątaną fabułą również może być czystym bełkotem jakiegoś grafomana... dlatego nic nie jest takie proste. Można wysnuć wniosek - i wolałabym, żeby komuś się taki nasunął od razu - że fabułę trzeba potraktować poważnie. Jeśli chcemy napisać dobry tekst, który będzie można próbować opchnąć publice, nie możemy jej olać. W każdym razie nie polecam tego robić, ale pewnie i tak niektórzy przeczytają te słowa, wyrzucą je z pamięci i pójdą pisać coś, co osiągnie porażający poziom durnoty.

     Powiecie, że przesadzam - okej, każdy może mieć swoje zdanie, ale najpierw spójrzmy na przykład. Czytacie sobie pewne dzieło pewnego autora. I tak w pierwszym rozdziale jego radosnej twórczości główna heroina idzie ratować świat w dziewiczej krainie jednorożców, w której znalazła się zjadając kanapkę swojej koleżanki. Rozdział potem okazuje się, iż to nie inny świat, ale liceum, a zamiast jednorożców mamy bandę przystojnych wilkołaków, która jakiś czas potem jest jednak zbiorowiskiem zmiennokształtnych wiewiórek. Autor stara się to wszystko połączyć, a nawet wyjaśnić! Tylko co z tego, jeśli większość jest na zasadzie bo tak, a bohaterowie są rzucani to tu, to tam? Logicznie poukładana fabuła jest zbyt mainstreamowa dla naszego autora, nie? A Wam przychodzi do głowy tylko jedno: człowieku, albo zdecyduj się na jedno, albo przestań pisać, ja wychodzę.
     Niestety, nie mam zbyt dobrego zdania o dzisiejszym poziomie opowiadań, które można znaleźć w Internecie. I dlatego, że w dzisiejszych czasach pisać każdy może - nie, żebym komuś zabraniała, ale wypadałoby używać takiego organu znajdującego się w czaszce zwanego mózgiem - i dlatego, iż wszyscy próbują być nad wymiar oryginalni.
     Owszem, zgodzę się, że w kwestii fabuły trudno być oryginalnym, bo żyjemy w czasach, w których ciężko wymyślić coś nowego i trzeba kombinować jak zaciekawić czytelnika, nie tworząc kolejnej kopii, ale nie przesadzajmy. Pamiętajmy o logice, tak? Coś co było drzewem, nie może się okazać, ni z tego, ni z owego, pomarańczowym królikiem i odwrotnie. Bardzo się cieszę, że ktoś próbuje zaskakiwać czytelnika - to dobrze o nim świadczy. Niech się jednak ktoś zastanowi, zanim przekombinuje. Mimo nie wiadomo jakich pomysłów, nawet jedzenie rodzinnego śniadania da się przedstawić ciekawiej niż bitwę - to już zależy od umiejętności autora. (Swoją drogą, kto powiedział, że śniadanie nie może być swego rodzaju bitwą?)
     Kolejnie - fakt, fabuła powinna być rozbudowana, ale znów nie można przesadzać. Umiar to słowo, który każdy zna, jednak istnieją osoby, które nie potrafią załapać, że powinno się go używać nie tylko w teorii. Szczególnie, jeśli piszemy, nie powinniśmy przesadzać z czymkolwiek, ale znaleźć złoty środek, by wszystkie elementy występowały w strawnych ilościach. Dlatego też nie próbujmy tworzyć setek wątków, tysięcy wątków pobocznych i miliardów epizodów. Nie spodziewajcie się, że czytelnik będzie się chciał wgłębiać w coś, w czym zamota się w środku pierwszego rozdziału i nie będzie wiedział, co z czym, kto z kim i dlaczego.  Prędzej rzuci to między diabły i pójdzie oglądać serial. Nie myślcie też, że tylko nadmiarem postaci i wątków da się zamotać w głowie - co to, to nie. Da się zapętlić i trzy wątki w taki sposób, żeby zrobić czytelnikowi sieczkę z mózgu i sprawić, by skończył czytanie na pierwszych czterech rozdziałach. Jestem wielką fanką wodzenia za nos, ale nie uważajcie, że sprzedacie tłumowi coś, co sprawi, iż potencjalny czytelnik będzie bardziej sfrustrowany niż zaciekawiony. Bo w końcu ile można przeżyć zwrotów i kombinatorstwa od zawiązania do rozwiązania akcji?
     Następnie - może nie powiem nic nowego, ale fabuła powinna być ciekawa. Nie, nie uważa się za interesujące przygód normalnej nastolatki, która wstaje, je śniadanie, idzie do szkoły, wraca do domu i idzie spać. Oj, czymś takim zniechęcicie każdego. Nie mówię, że obyczajówki są nudne, ale zauważmy, że trzeba potrafić odpowiednio ująć temat. Nawet oklepany motyw szkolnego romansu da się opchnąć z zyskiem. Trzeba tylko przemyśleć sprawę. To, że Ania podkochuje się w swoim koledze z klasy, nie wzruszy nikogo. Jednak jeśli dodać kilka odpowiednich elementów...? Kto wie? Jakoś urozmaicić, sensownie powyginać w tą lub tamtą stronę, odwołać się do uczuć i poczucia moralności publiki? Hm, tu sprawa będzie wyglądać inaczej, choć nie zapominajmy, że dużą rolą odgrywa nie tylko ciekawa fabuła, ale i opisy, dialogi oraz postaci, o czym porozmawiamy kiedy indziej.
     Podsumowując powyższe, fabuła powinna nie być przekombinowana, zbyt zamotana i zapętlona, nie powinno się tworzyć tysiąca wątków pobocznych i epizodów oraz mając to wszystko na uwadze, postarać się dać potencjalnemu czytelnikowi coś ciekawego.
     Zwróćmy teraz swoją uwagę na dotąd na chwilę odłożoną na bok akcję. Jeśli ktoś mi powie, że jest ona mało ważna, to z pewnością rzucę w niego kapciem. Puchatym kapciem, choć nie ma to teraz nic do rzeczy.
     Chciałabym podkreślić, jak wiele można zdziałać, gdy się nią trochę pomanipuluje! Bo fabuła fabułą, ale źle wyważona akcja podziała na niekorzyść każdego opowiadania czy książki. Chyba lepiej wychodzi mi mówienie, czego nie robić, co jest trochę niewłaściwe pedagogicznie, ale mimo to pomyślmy teraz o tym, jaka nie powinno się jej prowadzić.

     Otóż, pierwsze, co przychodzi mi do głowy, to fakt, że akcja nie może być zbyt wolna lub też zbyt szybka. Na pewno wiecie z własnego doświadczenia, że twory, w których wydarzenia rozwijają się bardzo wolno, są raczej nudnawe i mało kto doczytuje do końca. Podobnie, jeśli wszystko pędzi niczym Struś Pędziwiatr i szastu-prastu, już po wszystkim. Ani radochy z czytania, ani możliwości wejścia w skórę bohatera i zrozumienia jego uczuć... Po prostu kapa. Dlatego warto przyjrzeć się, czy czasem nie próbujemy wcisnąć publice Żółwia albo Strusia.

      Nie wyciągajcie z tego błędnego wniosku, jakoby warto było wszystko prowadzić jednym tempem! Od tego trzymać się z daleka! Dlaczego? Zaraz się dowiecie, bo zdradzę Wam pewną tajemnicę. Umiejętne manipulowanie tempem akcji, jest tym, co może bardzo pomóc zatrzymać czytelnika przy lekturze. Aż byście się zdziwili jak bardzo.

    Wielu autorów (czy tam grafomanów) wychodzi z założenia, że lepiej trzymać cały czas w napięciu i lecieć z koksem, a co! Żeby się nie znudził! Aha... brawo, właśnie macie na koncie znudzonego czytelnika. Dlaczego? Bo się nam człowieczek przyzwyczaił. Zaskoczeni? Niektórzy pewnie tak.

     Otóż, drodzy Obywatele, czytelnik przywyka do narzucanego tempa. Nawet, jeśli stwierdzimy, że szybko znaczy lepiej, po kilku stronach i tak wyda się to czymś, co równie dobrze można nazwać umiarkowanym czy wolnym. I tutaj mamy problem, bo tracimy jeden z elementów, dzięki którem tworzymy napięcie i zmuszamy czytającego, żeby bardziej przeżywał bieżące wydarzenia. Co więc zrobić, żeby było dobrze? Proponuję zastosować technikę marszobiegu, która wymaga zgrania wydarzeń i tempa ich przedstawiania. Każdy się domyśla, na czym to ustrojstwo polega? Tu wolno, tam przyśpieszamy, tu popędziiimyyy... i wyhamujemy! Potem walniemy z grubej rury, niech wybrednej paskudzie serce mocniej zabije, zwolniiimyyy i stop. Powoli, powoli, szybciej, jeszcze troszkę szybciej i bam! Niech będzie element zaskoczenia (i złapany na wędkę czytelnik, ha!).

        Ktoś może zapytać jak narzucić szybkie czy wolne tempo. Wszystko tkwi w konstrukcji zdania!

     Gdy chcemy przyśpieszyć, zwykle piszemy krótsze zdania lub po prostu zdania pojedyncze, które obfitują w większą ilość czasowników. Po prostu musi być czuć ten ruch! Powinno się także ograniczyć ilość porównań i opisów. Zwalniamy zupełnie na odwrót - długie opisy, dłuższe, wielokrotnie złożone, zdania i mniej czasowników.

    Powstaje jeszcze jeden problem, który chciałabym wyjaśnić. Otóż gdzieś wyżej wspomniałam o dopasowaniu tempa do wydarzeń. Zastanówmy się, gdzie wypadałoby przyśpieszyć akcję, a gdzie zwolnić, dobrze? Nie każdemu może się to wydawać tak oczywiste.

     Szybsze tempo powinno zostać połączone z punktami kulminacyjnymi, ale nie tylko. Wypadałoby także narzucić je w innych, kluczowych dla fabuły miejscach jak inicjacje wydarzeń, zwroty akcji czy w samym środku wydarzeń, gdzie czasami może machać nam jakiś niezbyt ciekawy moment. Wolniejsze momenty zdecydowanie należałoby powciskać między szybsze, żeby czytelnik mógł wyhamować, a on sam chwilę odpocząć, zanim rzuci się go w sam środek kolejnych wydarzeń.

     Chciałabym jeszcze wspomnieć, że jeśli chcemy tworzyć napięcie za pomocą zmian tempa akcji, trzeba pamiętać o pewnym fakcie. Każde nowe przyśpieszenie powinno być szybsze, tak jak każde następne wolniej trochę mniej wolne od poprzednika. Daje to ciekawy efekt wzrastającego napięcia, szczególnie w połączeniu z odpowiednimi zabiegami w doborze słownictwa, sposobie ujmowania faktów w opisach i innymi takimi, którymi zajmiemy się kiedy indziej.

     Można by się jeszcze zastanowić czy stopniowanie tempa jest czymś odnoszącym się tylko do całości utworu. Otóż nie. Może wystąpić także w pojedynczej scenie, chociaż patrząc na całość moment przyśpieszenia w takiej średnio ważnej scenie i tak będzie stał niżej niż w chwili rozwiązania czy kulminacji w finale, jeśli mogę tak to ująć, żeby było to zrozumiałe. Manipulować tempem możemy zawsze i to trzeba zapamiętać. Należy się jednak zastanowić czy warto i czy przyniesie nam to korzyści jakich się spodziewamy. 

     No cóż, na dziś to koniec męczenia Was informacjami, które w połowie pewnie zostaną wyrzucone w pamięci. Jeśli powyższy post komuś pomógł - cieszę się. Jeżeli ktoś ma jakieś sugestie czy propozycje - proszę się nie krępować w wyrażeniu swojego zdania w komentarzu lub wrzucenia pomysłu do Ciemnego Wora.

     O fabule pewnie jeszcze sporo napiszę, ale w innym kontekście. I zdecydowanie nie od strony ogólnej. Jak na razie sądzę, że wdrążę się w fabułę opowiadań/książek fantasy, przygodowych czy obyczajowych. Gdybym próbowała zrobić to w tym poście, zapewne wielu z Was odpadłoby już po połowie. Dobrze wiem, że trudno skupić się na czymś co jest długie i średnio nas interesuje.

     (Dziś za grafikę możemy podziękować tumblr, google grafika oraz moim osobistym zbiorom k-popowych memów~)

     Do następnego i dziękuję za uwagę,